دو تذکر در مورد اموات

سید حسن فاطمی
رسمهایی در مورد اموات دامنگیر بیشتر ما ایرانیان از جمله حسن آبادیها شده که بعضی از آنها نه تنها ریشه در احادیث ندارد بلکه برعکس روایات است و از سوی دیگر توصیه هایی در روایات آمده که ما به آنها بی اعتناییم. قبلا در مورد هزینه های اضافی برای اموات، چگونگی برپایی مجلس ختم، ازدواج بیوه زنان، افراط در غصه برای اموات و تأخیر ازدواج به خاطر اموات سخن گفتیم و اکنون در قسمت آداب ناپسند قابل دسترسی است. در اینجا به دو مورد دیگر نیز اشاره می کنیم:

یک. توجه به بدهی میت
وقتی از پیامبر اکرم(ص) می خواستند بر جنازه ای نماز بخواند، می پرسید: آیا مرده بدهی دارد؟ اگر بدهی داشت، از اطرافیانش می خواست که پیش از نماز، بدهی او را بدهند و پس از آن، نماز می خواند و الا نماز را به دیگران واگذار می کرد. یک بار وقتی حضرت دانست مرده بدهی دارد و خواست نماز را ترک کند، امام علی(ع) پرداخت بدهی را قبول کرد و در نتیجه پیامبر نماز خواند. این رفتار، دلسوزی واقعی برای اموات است اما ما برای مرده حاضریم در گریه کردن سنگ تمام بگذاریم ، راست و دروغ به سر و صورت خودمان بزنیم ولی در صاف کردن حساب و کتاب او تمایلی نداریم. بعضی از ما وقتی از مرگ غریبه ای خبر می شویم، اولین سؤال ما این است که: مال دنیا هم داشت؟ چیزی برای وارثانش گذاشت؟ سؤالی که غیر از فضولی معنای دیگر ندارد.

دو. یاد نکردن از اموات نزد مصیبت دیدگان
از میان اموات، سفارش شده که یاد معصومان(ع)، امامزادگان، علما و شهدا زنده نگاه داشته شود. دلیلش این است که زنده نگه داشتن یاد این اشخاص در واقع زنده کردن دین است. این اشخاص نماد دینداری هستند. اما در مورد افراد معمولی توصیه شده که در همان روزهای نخست، به صاحبان عزا تسلیت داده شود. برای همین است که می گویند: در مجلس ختم، از دری وارد شوید که صاحبان عزا ایستاده اند تا باعث تسلی آنها شود. اما وقتی مدتی از مرگ شخص گذشت، در روایت است که نزد بازماندگان مرده، از او یاد نکنید تا به مرور مصیبت را فراموش کنند و از غمشان کاسته شود. حتی وقتی قبر افراد به مرور خراب می شود، آباد کردن مجدد آنها کراهت دارد.